تحلیل اخلاقی خدمت وظیفه سربازی از منظر نظریه های وظیفه گرا و پیامدگرا

خدمت وظیفۀ سربازی در ایران در قالب سربازی اجباری تعریف شده و در طول سالیان متمادی محل بحث و جدل بوده است. تحلیل این مسئله، همچون سایر مسائل اجتماعی، نمی‌تواند فارغ از فهم درست و دقیق آن‌ها صورت پذیرد؛ از این جهت تعریف دقیق مسئله گامی بزرگ در مسیر حل آن است. واکاوی منازعات و ادلّۀ موافقان و مخالفان از منظر دو نظریۀ مهم اخلاق هنجاری (وظیفه‌گرایی و پیامدگرایی) قلمرو مسئله و مبانی هنجاری این اختلاف را آشکار می‌کند. یافته‌های این مقالۀ میان‌رشته‌ای نشان از آن دارد که هم موافقان و هم مخالفان از هر دو مبنای پیامدگرایانه و وظیفه‌گرایانه، برای توجیه موافقت و مخالفت خویش، بهره می‌برند. اگرچه ذی‌نفعان در احتجاجات خود دربارۀ اصل وجود خدمت وظیفه نیز اختلاف دارند اما بخش عمدۀ اختلافات به شیوۀ اجباری ـ همگانی برابرنگر خدمت وظیفه ناظر است. نیروی کار ارزان دربرابر استثمار نیروی کار، عدالت تساوی‌طلبانه دربرابر نفی انتخاب آزادانه و بی‌توجهی به تفاوت استعدادها، خدمت همگانی یکسان دربرابر ناکارآمدی اقتصادی و امنیتی، و درنهایت، خدمت همگانی ـ اجباری یکسان دربرابر اخلال در امر اشتغال و ازدواج جوانان از اهمّ مواضع نزاع بین موافقان و مخالفان خط‌مشی خدمت وظیفۀ سربازی است. این مواضع دستورکارهایی برای پژوهش، طراحی مداخله، مذاکره و تصمیم هستند.